ਰਸਮ ਰਿਵਾਜ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਵਿਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਭਾਉਣਾ ਰਸਮ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਉਂ ਰਸਮ ਜਦੋਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਨਿਭਾਉਣ ਨਾਲ ਰੂੜ੍ਹ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਰਿਵਾਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਆਹ ਸੰਬੰਧੀ ਰਸਮਾਂ : ਵਿਆਹ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹਾਅ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਨੇਕਾਂ ਰਸਮਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ: “ਰੋਕਾ, ਠਾਕਾ, ਸ਼ਗਨ ਤੇ ਮੰਗਣਾ ਲਗਭਗ ਇਕੋ ਕਿਸਮ ਦੇ ਨਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਲੜਕੇ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਲੜਕੀ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਗਨ ਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਦੇ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਛੁਆਰਾ ਲਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਨਿਭਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਲੜਕੀ ਦਾ ਪਿਤਾ ਲੜਕੇ ਦੇ ਹੱਥ ਤੇ ਸਵਾ ਰੁਪਿਆ ਧਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੁੱਕਾ ਮੇਵਾ ਉਸਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿਚ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।”2 ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਮੁੰਡੇ ਵਾਲੇ ਘਰ ‘ਘੋੜੀਆਂ’ ਅਤੇ ਕੁੜੀ ਦੇ ਘਰ ‘ਸੁਹਾਗ’ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। “ਜੰਡੀ ਕੱਟਣਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਸਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ‘ਜੰਡੀ ਕਟਣਾ’ ਉਹਨਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫਤਾਂ ਦੇ ਸਫਾਇਆ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ ਜਿਹੜੀਆਂ ਲਾੜੇ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਹ ਵਰਤਾਰੇ ਮਰਦ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਰਖਦੇ ਹਨ।”3 ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਈ ਧੋਈ ਦੀ ਰਸਮ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਾਈ ਧੋਈ ਵੇਲੇ ਮੁੰਡੇ, ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਵਟਣਾ ਮਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮਾਮੇ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਗਨ ਦੇ ਕੇ ਚੌਂਕੀ ਤੋਂ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅੱਜ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 20-25 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਇਕ-ਦੋ ਸਾਲ ਜਾਂ ਫਿਰ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਾਲ ਕੁੜੀ ਵਾਲੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਮੰਗਣਾ ਭਾਵ (ਸਾਕ) ਰੋਕ ਕਰਨ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਰਸਮ ਦੁਪਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀ ਵਾਲੇ 15-20 ਲੋਕ ਕੁੜੀ ਦੇ ਚਾਚੇ-ਤਾਏ, ਮਾਮੇ, ਫੁੱਫੜ, ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੋਹਤਬਰ, ਸ਼ਰੀਕੇ-ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਘਰ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੜੀ ਜਾਂ ਮੁੰਡਾ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਦੇਖਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਕੁੜੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਜਾਂ ਪਿਤਾ-ਦਾਦਾ ਆਪ ਦੇਖ ਕੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ।
ਮੁੰਡੇ ਵਾਲੇ ਘਰ ਇਸ ਰਸਮ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬੜੇ ਜ਼ੋਰਾਂ-ਸ਼ੋਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਸਾਕ-ਸਬੰਧੀ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਮੌਕੇ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਾਉਂਦੇ। ਕੋਠੇ ਉੱਤੇ ਦੋ ਮੰਜੇ ਜੋੜ ਕੇ ਸਪੀਕਰ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੋਹਤਬਰ ਸ਼ਰੀਕੇ-ਕਬੀਲੇ, ਪੰਚਾਂ-ਸਰਪੰਚਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ-ਕੁੜੀਆਂ ਵੀ ਇਸ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਮੰਗਣੇ ਵਾਲੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਜਾ-ਸੰਵਾਰ ਕੇ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਪਟੜਾ ਜਾਂ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਪੁਰਾਣੇ ਰਵਾਇਤੀ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਕਢਾਈ ਕੀਤੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ, ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ ਲਾ ਕੇ ਮੁੰਡੇ ਦੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਐਨਾ ਸਜਾਉਂਦੀਆਂ ਕਿ ਦੇਖਣ ਵਾਲਾ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਹ ਰਸਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ। ਆਪਣੀ ਹੈਸੀਅਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁੜੀ ਵਾਲੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੋਹਰ ਜਾਂ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਹੱਥ ਟਿਕਾ ਕੇ ਸ਼ਗਨ ਕਰਦੇ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਕੀ ਲੋਕ ਕੁੜੀਆਂ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਘਰ ਆਏ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ ਕਰਦੀਆਂ ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਗਾਉਂਦੀਆਂ:

ਸ਼ਤਰੰਜ ਵਿਛੇ ਸ਼ਤਰੰਜ ਵਿਛੇ ਵੇ,
ਬਾਬਾ ਤੇਰੜੇ ਵਿਹੜੇ ਵੇ,
ਭਲੇ ਲੋਕ ਬੈਠੇ ਭਲੇ ਪੰਚ ਬੈਠੇ ਵੇ,
ਬਾਬਾ ਤੇਰੜੇ ਵਿਹੜੇ ਵੇ,
ਭਲੀਆਂ ਨੂੰਹਾਂ ਬੈਠੀਆਂ ਭਲੀਆਂ
ਧੀਆਂ ਬੈਠੀਆਂ ਵੇ
ਬਾਬਲ ਤੇਰੜੇ ਵਿਹੜੇ ਵੇ
ਜਾਂ
ਸਿਉਨੇ ਦੇ ਕੰਸ ਜੜੇ,
ਝਾਲਰ ਲੱਗੀ ਐ ਚੁਫ਼ੇਰੇ,
ਮੰਗਣੇ ਦੀ ਜੁਗਤ ਬਣੀ,
ਮੇਰੇ ਬਾਬਲ ਦੇ ਵਿਹੜੇ

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਤਰ੍ਹਾਂ-ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ਗਵਾਰ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਕੋਠੇ ’ਤੇ ਵੱਜਦਾ ਸਪੀਕਰ ਹੋਰ ਚਾਰ-ਚੰਨ ਲਾਉਂਦਾ। ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁੜੀਆਂ ਸਪੀਕਰ ਵਾਲੇ ਭਾਈ ਤੋਂ ਮਾਈਕ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀਆਂ ਤੇ ਹੇਕਾਂ ਲਾ ਕੇ ਦੋਹੇ ਲਾਉਂਦੀਆਂ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭੈਣ ਆਪਣੇ ਵੀਰ ਦੇ ਮੰਗਣੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰਦੇ ਦੋਹਾ ਲਾਉਂਦੀ:

ਦੰਮਾਂ ਦਾ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿਆਂ ਚੌਤਰਾ ਵੀਰਾ,
ਮੋਹਰਾਂ ਦਾ ਲਾ ਦਿਆਂ ਵੇ ਢੇਰ,
ਦੰਮ ਬਥੇਰੇ ਆਉਣਗੇ,
ਇਹ ਦਿਨ ਨ੍ਹੀਂ ਆਉਣੇ
ਵੇ ਜੀਵਨ ਜੋਗਿਆ ਫੇਰ

ਫਿਰ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਹਰ ਅੰਗ ਕੱਪੜੇ, ਜੁੱਤੀ, ਪੱਗ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਗਾਉਂਦੀਆਂ:

ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹੀ ਵੀਰਾ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹੀ
ਵੀਰਾ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹੀ ਗਜ਼ ਤੀਸ
ਐਡਾ ਕਿਹੜਾ ਸੂਰਮਾ ਜਿਹੜਾ
ਕਰੂਗਾ ਵੇ ਰੀਸ
ਅੱਖਾਂ ਵੀ ਤੇਰੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਵੀਰਾ,
ਜਿਉਂ ਨਿੰਬੂ ਦੀ ਵੇ ਫਾੜ
ਸੂਰਮਾ ਧਾਰੀ ਬੰਨ੍ਹਵਾਂ
ਤੇਰੇ ਸਜੇ ਰੂਪ ਦੇ ਵੇ ਨਾਲ
ਅੱਖਾਂ ਵੀ ਤੇਰੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਵੀਰਾ,
ਕੀਹਨੇ ਪਾਈ ਵੇ ਲੋਅ
ਕਿਰਪਾ ਹੋਈ ਰਾਮ ਦੀ ਤੁਸੀਂ,
ਇੱਕ ਤੋਂ ਹੋ ਗਏ ਵੇ ਦੋ
ਬੂਟ ਜੁਰਾਬਾਂ ਕਸ ਲਈਆਂ,
ਵੀਰਾ ਮੋਢੇ ਧਰੀ ਵੇ ਬੰਦੂਕ
ਕੀਹਨੇ ਦਿੱਤੇ ਕੱਪੜੇ ਤੈਨੂੰ,
ਕੀਹਨੇ ਦਿੱਤਾ ਵੇ ਰੂਪ
ਬੂਟ ਜੁਰਾਬਾਂ ਕਸ ਲਈਆਂ,
ਭੈਣੇ ਮੋਢੇ ਧਰੀ ਜੀ ਬੰਦੂਕ,
ਮਾਪਿਆਂ ਦਿੱਤੇ ਕੱਪੜੇ ਮੈਨੂੰ,
ਰੱਬ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਜੀ ਰੂਪ
ਜਿਦਣ ਵੀਰਾ ਤੂੰ ਜਨਮਿਆ,
ਆਪਣੀ ਦਾਦੀ ਨੇ ਰਿੰਨ੍ਹੀ ਵੇ ਖੀਰ,
ਕੰਧੀਂ ਚਾਨਣ ਹੋ ਗਿਆ,
ਕੋਈ ਜੱਗ ਵਿੱਚ ਹੋ ਗਿਆ ਵੇ ਸੀਰ
ਜਿੱਦਣ ਵੀਰਾ ਤੂੰ ਜਨਮਿਆ ਵੀਰਾ,
ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੇ ਰਿੰਨੀ ਵੇ ਦਾਲ,
ਕਦੇ ਨਾ ਮੰਦਾ ਬੋਲਿਆ ਤੈਂ,
ਕਦੇ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਵੇ ਗਾਲ੍ਹ
ਵੀਰਾ ਵੇ ਪਟਵਾਰੀਆ,
ਧੁੱਪੇ ਜਾਵੇਂ ਵੇ ਕੁਮਲਾ,
ਜੇ ਮੈਂ ਹੋਵਾਂ ਬੱਦਲੀ,
ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਦੇਵਾਂ ਜੀ ਛੁਪਾ

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੜੀਆਂ-ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਜੀ ਆਇਆਂ ਆਖਦੀਆਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਵੀ ਦੋਹੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ।

ਤੁਸੀਂ ਆਏ ਮੇਰਾ ਮਨ ਵਧਿਆ
ਮਾਸੜ ਜੀ, ਵਿਹੜਾ ਵਧਿਆ ਗਜ਼ ਚਾਰ
ਜੇ ਸੋਡੀ ਬੀਬੀ ਸੰਗਲੀ ਸਾਡਾ ਵੀਰ,
ਸੋਨੇ ਦਾ ਜੀ ਹਾਰ

ਗੀਤਾਂ-ਦੋਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀਆਂ ਵਿਚੋਲੇ ਦੀ ਬੜੇ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰਦੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਮੰਗਣੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚੋਲੇ ਦਾ ਰੋਲ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਵਿਚੋਲਾ ਹੀ ਦੋ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੇ ਦੋ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮੈਰਿਜ ਬਿਊੂਰੋ ਆਦਿ ਤੋਂ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੁੰਦੇ। ਕੁੜੀਆਂ ਗਾਉਂਦੀਆਂ:

ਚੰਦ ਦਿਆਂ ਵੇ ਚਾਨਣਾ ਵੇ ਤੂੰ,
ਵਿਚੋਲੇ ਦਾ ਜਸ ਗਾਈ ਵੇ ਚੰਦ
ਦਿਆ ਵੇ ਚਾਨਣਾ…
ਵੇ ਤੂੰ ਵਿਚਲੇ ਦੀ ਕਣਕ ਰਮਾਈਂ ਵੇ,
ਚੰਦ ਦਿਆ ਵੇ ਚਾਨਣਾ,
ਤੂੰ ਜੀਵੇ ਤੇਰਾ ਪੁੱਤ ਜੀਵੇ ਵਿਚੋਲਿਆ,
ਸਾਡਾ ਜੀਵੇ ਵੇ ਪਰਿਵਾਰ,
ਐਸਾ ਬੂਟਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ
ਜਿਹੜਾ ਸਜੇ ਬਾਬਲ ਦੇ ਵੇ ਬਾਰ
ਜਾਂ
ਚੰਗੀ ਕਰੀ ਵਿਚੋਲਿਆ ਚੰਗੀ ਕਰੀ,
ਚੰਗਾ ਕਰਾਇਆ ਵੇ ਸਾਕ,
ਚੰਗੇ ਦੇਵਾਂਗੇ ਕੱਪੜੇ ਤੈਨੂੰ,
ਚੰਗੀ ਪਾਵਾਂਗੇ ਜੀ ਛਾਪ।

ਰੋਕਾ ਫੋਟੋ

http://epiceventsorg.files.wordpress.com/2012/06/snc13331.jpg

ਰੋਕਾ ਵੀਡਿਓੁ

Tag:
Roka